اقدام پژوهی یکی از روش های تحقیق کیفی است که در سال های اخیر مورد توجه بسیاری از نهاد ها از جمله آموزش و پرورش قرار گرفته است. به جهت ارتقا کیفیت تعلیم و تربیت و اثربخشی آموزشی، معلمان باید مهارت ها و توانمندی های لازم را در خود تقویت کنند. لازمه این امر مجهز بودن معلمان به بینش علمی و انجام پژوهش است. در این مقاله به تعریف اقدام پژوهی و بیان ویژگی های آن می پردازیم.

اقدام پژوهی چیست؟

ویژگی های اقدام پژوهی:

تفاوت اقدام پژوهی با سایر انواع پژوهش ها را می توان به صورت عمده در فرآیند عمل لحاظ کرد. به این صورت که در اقدام پژوهی، محقق قدم به قدم، ضمن ایجاد تحول در محیط کار یا منطقه تحت پوشش خود، به اطلاعات و یافته هایی دست پیدا می کند. به عبارت دیگر اقدام پژوهی در سرانجام کار خود منجر به ایجاد تغییر در وضع موجود می شود، برخی از ویژگیهای اقدام پژوهی به شرح زیر است:

• پژوهشی مشارکتی است

این نوع پژوهش، مشارکتی است، زیرا فرد یا افراد اقدام پژوه با یاری همکاران و سایر پرسنل و نیز افراد جامعه یا سایر ادارات و نهادهای دولتی و غیر دولتی اقدام به پژوهش می کنند. در حالی که در پژوهش های مرسوم و دانشگاهی مسئله مورد تحقیق ضرورتاً مسئله خود محقق نیست بلکه محقق به عنوان فردی حرفه ای وارد جریان تحقیق می شود.

• تاکید بر عمل دارد

در این پژوهش تاکید بر این است که اقدامی در محیط  کاری صورت گیرد که منجر به اصلاح و یا تغییر وضعیت شود. بنابراین مطالعه توصیفی برای تعیین علل وضع موجود، یا عوامل موثر بر آن هیچکدام اقدام پژوهی محسوب نمی شود. زیرا نتیجه این نوع پژوهش به طور مستقیم و بلافاصله در بهبود وضعیت ارائه خدمات و اجتماع تاثیر نخواهد داشت.

• خود ارزیاب است

تغییرهایی که در فرآیند پژوهش صورت می گیرد، یعنی چگونگی پیشرفت کار و حتی نتیجه تغییر و اصلاح موقتی، همواره توسط خود پژوهشگران یا افراد درگیر در پژوهش مورد ارزیابی قرار می گیرد.

• مبتنی بر ارزش های درونی افراداست

افراد درگیر در این پژوهش در برابر موضوع پژوهش نوعی احساس درونی و تعلق خاطر دارند. نوعی احساس تعهد و نیاز به تغییر و تحول در محیط کار و اجتماع  ایجاد می کند. بنابراین تا پرسنل چنین میل و احساسی نداشته باشند چندان راغب برای انجام این پژوهش نخواهند بود.

• ساده است

چون هدف از این کار حل مسائل و مشکلات موجود در محیط کار می باشد بنابراین حالتی ساده دارد و بدون توجه به مراتب تحقیقاتی معمول روند ساده تری را طی می کند و محقق فردی است که می خواهد وظیفه شغلی و اجتماعی خود را به بهترین وجه انجام دهد. بعنوان نمونه کارمندی که برای بهبود وضع محیط کاری خود اقدام به بررسی و پژوهش می کند، کار او دور از پیچیدگی های اداری و سازمانی است.

• روشی ساده است

این روش پیچیدگی های برخی روشهای تحقیق علمی را ندارد. هم چنان که می دانید در روش های تحقیق مرسوم و علمی، مراحل تحقیق ویژه ای را باید طی کرد که هر مرحله مستلزم داشتن مهارت های خاص آماری یا روش تحقیق است. مثل تعیین متغیرها، نمونه آماری، روش های تجزیه و تحلیل آماری، تعریف های عملیاتی و جز این ها. اما اقدام پژوهی در مقایسه با پژوهش های علمی، انعطاف پذیرتر است. به همین علت محقق مجبور نیست خطی مستقیم را پیش گیرد و تا آخر ادامه دهد. بلکه به تناسب پیشرفت کار و در حین کار، می تواند تجدید نظر کرده و اقدام های پیش بینی نشده ای انجام دهد.

• تعمیم پذیری یافته ها ضروری نیست

گرچه در این روش نیز تلاش بر این است تا ضمن حل مسئله های گوناگون بر دانش خود و دیگران بیفزائیم، اما مانند پژوهش های  دانشگاهی تعمیم پذیر بودن یا نبودن این روش چندان مورد نظر نیست. ممکن است این روش حل مسئله در موارد مشابه دیگر صدق کند و بهتر آن است که بتوان این نوع یافته ها را در موارد دیگر نیز به کار گرفت، اما چندان دغدغه کاربرد در همه موارد را نخواهیم داشت.آنچه مهمتر است ادامه اقدام موفق در زمان های بعد از اتمام آن و یا تعمیم زمانی آن می باشد.

• نگاهی از درون است

اقدام پژوه از درون محیط کاری و اداری خود به مسائل می نگرد و هدفش حل مسائل درونی و فعلی است. در حالی که در پژوهش های دانشگاهی نگاه از بیرون به درون است. بنابراین در چنین تحقیقاتی منظور از محقق کسی است که تحقیق می کند، اعم از اینکه در امر تحقیقات علمی متخصص باشد یا نباشد.

جمع بندی:

اقدام پژوهی یکی از راه های مناسب برای حل مسئله است. انجام این دسته از پژوهش ها به  راه های نو و خلاقانه منجر می شوند. همچنین استفاده از این روش به اصلاح وضع نامطلوب می پردازد و به گسترش فرهنگ پژوهش کمک می کند. در پی این روش، راه حل های تئوری جای خود را به راه حل های عملی و منطقی می دهند.