مراحل اقدام پژوهی

اقدام پژوهی در سطح جهان و به ویژه در محافل علمی ایران، شیوه ای جدید است. این روش، رویکردی در پژوهش های کیفی است که به معلمان و کارگزاران آموزشی کمک می کند تا به گونه ای پژوهش را با موقعیت تربیتی تلفیق کنند تا بتوانند نقش مستقیمی در موقعیت تربیتی و بهبود فرایند آموزش ایفا کنند و آموزش و پرورش را به نقطه مطلوب مورد نظر برسانند. در ادامه، مراحل انجام این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد تا پژوهشگران از این روش تحقیق به نحو مناسب استفاده کنند.

 
پژوهش به عنوان یک جست و جوی نظام مند برای حل مسئله، مراحلی دارد. درباره مراحل روش اقدام پژوهی، پژوهشگران طبقه بندی های متفاوتی ارائه نموده اند که در بررسی آن ها مشخص می شود که این مراحل، خطی نیستند، بلکه به صورت یک چرخه هستند. با این حال چون این پژوهش نیز منظم و هدفمند است، پس لازم است مراحلی را برای آن در نظر گرفت. این فرایند مراحل نه گانه زیر را شامل می شود:

1. تشخیص مسئله
2. بیان مسئله (توصیف وضع موجود)
3. گردآوری و شواهد اطلاعات 1
4. تجزیه و تحلیل داده ها
5. ارائه راه حل جدید
6. اجرای راه حل ها و نظارت بر آنها
7. گردآوری شواهد و اطلاعات2
8. ارزشیابی
9. نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد

تشخیص مسئله

در اقدام پژوهی ما با یک مسئله مواجهیم. تا مسئله و مشکلی در موقعیت آموزشی وجود نداشته باشد، مراحل اقدام پژوهی آغاز نمی شود. همچنین این مسئله باید دارای ویژگی هایی باشد تا مورد اقدام پژوهی قرار بگیرد از جمله اینکه پژوهش پذیر و دارای اهمیت باشد منابع کافی برای حل مسئله وجود داشته باشد و قابل حل باشد.

بیان مسئله (توصیف وضع موجود)

در این مرحله وضعیت فعلی مورد مطالعه باید به طور کامل و آشکار بیان شود. برای این منظور، لازم است ویژگی های این موقعیت و گستردگی آن توصیف گردد. پس از شرح موقعیت مورد نظر، مسئله مطرح می شود.

گردآوری و شواهد اطلاعات 1

در این مرحله برای این که جوانب مسئله به درستی مشخص شده و برای آن راه حل جدیدی پیدا شود، لازم است ضمن مذاکره با سایر همکاران، با استفاده از روش های علمی نیز به جمع آوری اطلاعات اقدام گردد.در این مرحله می توان اطلاعات کاملی در مورد مسئله و ابعاد آن، از طریق مشاهده، پرسشنامه، بررسی اسناد و مصاحبه به دست آورد.

تجزیه و تحلیل داده ها

پس از جمع آوری داده ها باید به تجزیه و تحلیل آنها پرداخت تا فهم جامع و روشنی از مفاهیم درون آنها به دست آید. در این مرحله اطلاعات به دست آمده را با پاسخ به سوالات زیر طبقه بندی می کنیم:

چرا؟ چگونه؟ چه کسی؟ چه چیزی؟ چه موقع؟ کجا؟

ارائه راه حل جدید

بر مبنای اطلاعات جمع آوری شده و مذاکره با همکاران و متخصصان، سرانجام راه حل مناسبی برای اقدام انتخاب می شود که به صورت طرحی برای اجرا تهیه خواهد شد.

اجرای راه حل ها و نظارت بر آنها

در این مرحله، راه جدید به طور عملی اجرا می شود و مورد تجربه و آزمایش قرار می گیرد. چگونگی اجرا و آثار آن، به دقت و به صورت منظم مطالعه می شود. در این مرحله باید بر چگونگی پیشرفت کار نظارت و دقت کامل داشت.

گردآوری شواهد و اطلاعات2

برای داوری در مورد تغییر جدید، باید پس از اجرای راه حل مجددا به گردآوری اطلاعات پرداخته شود تا میزان تغییرات مشخص شود. برای سنجش عمل، می توان با استفاده از ابزار های زیر اطلاعات لازم را جمع آوری کرد.

الف) پرسش نامه

ب) یادداشت روزنامه معلم

پ) مصاحبه

ت) فرم های مشاهده

علاوه بر این ابزارها، همکاران، متخصصان آگاه و اولیای دانش آموزان نیز می توانند، معلم را یاری کنند تا کار خود را مورد ارزیابی قرار دهد.

ارزشیابی تاثیر اقدام جدید

در این مرحله مثل مرحله سوم به تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده پرداخته می شود. ابتدا شاخص هایی برای سنجش تغییر مشخص می شود و سپس بر اساس اطلاعات کسب شده میزان پیشرفت یا چگونگی تقلیل و حل مشکل سنجیده می شود.

نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد

اطلاعات حاصل از اجرای طرح می تواند به برنامه ریزی و اقدام مجدد منجر شود. به این صورت که با توجه به نتایج به دست آمده راه حل یا طرح جدید برای اقدام دوباره و انجام پژوهش حین عمل، در مورد آن تهیه می شود . همچنین در این مرحله می توان خلاصه ای از مراحل انجام کار را در قالب گزارش آورد، اینکه در این فرایند چه رخداد هایی به وقوع پیوست و دیگران چه نقش و نظری در آن داشتند. شکل این گزارش می تواند بر اساس مراحل پژوهش باشد یا به هر صورت ابتکاری دیگری باشد.

بنابراین، چرخه اقدام پژوهی، به منظور بهبود عمل و رسیدن به نتایج مثبت می تواند ادامه داشته باشد. در فرایند اقدام پژوهی، ممکن است مراحل به شکلی کاملا منظم مطابق آن چه ارائه شد-رعایت نشود، زیرا این فرایند بسیار سیال و منعطف است. ملاک موفقیت این نیست که محققان مراحل یاد شده را طی کنند، مهم این است که به فهمی عمیق در مورد تجارب خویش و موقعیتی که این تجارب در آن شکل گرفته است نایل شوند و احساس کنند که تجارب و اعمال آن ها در نتیجه اقدام پژوهی بهبود و تکامل یافته است.